Maar liefst zes meter in omvang.

In de rubriek Vaste bewoners plaats ik oude, markante bomen op de voorgrond. Wij zijn slechts passanten van het park, de bomen zijn de vaste bewoners.
Er staan enkele zeer bijzondere, oude bomen die er al zijn vanaf de aanleg van het park in 1891.

Monumentale plataan
Ditmaal de omvangrijke plataan, die aan de oostkant van het park, pal naast het hek van de Linnaeusstraat staat. In het park staan er meer met bijna dezelfde omvang, maar deze reus is de winnaar.

Platanen behoren tot een van de dikste bomen, die er in Amsterdam staan. Je kunt er met drie mensen omheen gaan staan, de armen gestrekt en dan ben je er nog niet. Deze gigant is maar liefst zes meter in omvang.
Hij staat bij de Nederlandse Bomenstichting in het Landelijk Register van Monumentale Bomen, en is daarmee van nationaal belang. In het park is hij een van de oudste bomen, geplant bij de aanleg in 1891.

Echte bikkel
Het zijn niet alleen reuzen omdat ze zo groot zijn, maar ze zijn ook taai met een enorm uithoudingsvermogen. Een stadsboom hier op deze plek aan de Linnaeusstraat heeft nogal wat te verstouwen van het constante verkeer, de trillingen en de vervuilde lucht. Maar de plataan kan overal tegen: luchtvervuiling, beschadigingen van de stam, weinig wortelruimte, flink snoeien. Het is wat dat betreft een échte bikkel. Vandaar dat hij ook zo geliefd is in de grote steden.
Even als de Hollandse iep en de Japanse notenboom, die ook in het Oosterpark staan – over deze bomen in latere afleveringen van Vaste bewoners meer – kan de plataan goed tegen dit soort ruige stadsomstandigheden.

Het ietwat kleinere broertje even verderop

Kruising met Oost en West
De gewone plataan is in 1670 in de Oxford Botanic Gardens gekweekt. De gewone plataan is ontstaan door de kruising van een oosterse plataan – die rond het Middellandse Zeegebied voorkomt – en een westerse plataan uit Noord-Amerika. De oudste nog levende exemplaren staan op Berkeley Square in Londen, die stammen uit 1789. De gewone plataan kwam in de loop van de negentiende eeuw naar Nederland, en ze verschenen sindsdien steeds vaker in het stadsbeeld.
De plataan heeft een koepelvormige kroon met grote, gespreide takken aan een lange stam. De boomschors is glad, dun en grijsbruin. Bij het afschilferen ontstaan groenachtige of gele vlekken op de stam. Daaraan valt de plataan makkelijk te herkennen.

Halsbandparkieten
Enkele jaren geleden sliepen er gigantisch veel groene halsbandparkieten in de plataan. Ze zijn een keer geteld, en het waren er rond de 1700 die er hun slaapplaats dagelijks zochten. En als ze er alleen maar sliepen dan was het niet zo’n probleem. Maar ze vraten voor het slapengaan nogal wat bladeren op. De kruin was op een gegeven moment volledig kaal. Het Stadsdeel was bang dat de oude plataan dit niet al te lang zou overleven, en samen met de GGD kwamen ze met het plan om de halsbandparkieten te verjagen met het reflecteren van roofvogelgeluiden. Dit was al eerder met succes ingezet bij een groep van duizenden spreeuwen en jawel de spreeuwen kozen het hazenpad. Uiteindelijk was het bij de plataan niet meer nodig: de halsbandparkieten hadden enkele andere bomen als slaapplaats uitgekozen, meer in het midden van het park. En de kruin is nu weer bijna vol in het blad.

Verliefd op een plataan
De dichter Leo Mesman heeft een prachtig gedicht geschreven over een plataan.

Verliefd

Ik ben verliefd op een plataan.
Hij woont niet ver bij mij vandaan.
Het is een schoonheid van een boom.
Zo om te zien, gewoon een droom.
Zijn imposante groene kruin
leidt je aanvallig om de tuin.
Hij is veel ouder dan hij lijkt
als je zijn bast eens goed bekijkt.
In wintertijd oogt hij het meest
een grimmig, prehistorisch beest
of een verdoolde olifant
gekreukeld als een oude krant.
Als in het voorjaar groeit en bloeit
wat u en mij altijd weer boeit
staat hij er kaal en somber bij
die oude, taaie boom van mij.
Ik glimlach, want ik weet vooruit:
straks lopen ook zijn bladeren uit
en zal hij weer eens laten zien
waarom ik hem te minnen dien.

© Leo Mesman

Verschenen in Dwars door de Buurt, nummer 233, 3 februari 2023,
Oost-online en Dwars door Amsterdam-Oost.